definicje prawdy
Definicje i koncepcje prawdy
Prawda o prawdach – potrzeba odniesień:
Prawda nauki i prawda egzystencjalna (potoczna, zdroworozsądkowa, pozytywistyczna - fakty); głód prawdy; Prawda w logice (logikach) i etyce (etykach) (fałsz logiczny a fałsz moralny - kłamstwo)
Prawda jako wartość komunikacyjna (globalizacja), prawda doświadczenia i doświadczenie prawdy
Absolutyzm, alternatywność i relatywizm (znaczenie aksjologii)
Problem radykalnego sceptycyzmu (agnostycyzm, potrzeba odniesień do kryterium, które z kolei wymagają jakiegoś uprawomocnienia, które to… itd.; czy można być sceptycznym wobec własnego sceptycyzmu? - Renan)
Terminologia: ostensja (demonstrowanie, prezentacja, ukazanie), deflacjonizm
Definicje prawdy wg Kazimierza Ajdukiewicza:
1. Klasyczna definicja prawdy (Arystoteles, scholastycy):
Prawda myśli polega na jej zgodności z rzeczywistością
(prawda jako „podobizna”, „podobieństwo”?, nie akt lecz treść myśli, krytyczne argumenty sceptyków pytających o kaskadę kryteriów, domyślność założeń dotyczących pojęć „myśl” i „rzeczywistość”)
Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że
dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce,
tzn. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
2. Prawda jako zgodność z kryteriami (też zaliczana do klasyki):
Twierdzenie prawdziwe to takie, które odpowiada założonym kryteriom
(problem stanowienia i wartości kryterium – wartość odesłań; problem kryteriów ostatecznych; np. Bóg jest prawdą)
Nieklasyczne (alternatywne):
3. Koherencyjna teoria prawdy
Prawda to zgodność myśli między sobą
(warunek niesprzeczności i harmonijnego funkcjonowania w systemie; problem relacji między twierdzeniami doświadczalnymi a niedoświadczalnymi)
4. Kryterium powszechnej zgody
Prawdziwość twierdzenia polega na powszechnej na nie zgodzie
(ograniczenia egzystencjalne – problem podmiotu; ewolucja i zmiana paradygmatyczna w nauce)
5. Kryterium oczywistości (Kartezjusz):
Prawdziwe jest to, co jest oczywiste, bezpośrednio dane, całkowicie niepowątpiewalne, konieczne
(dziejowa zmienność kulturowych „oczywistości”)
5.a. Neokantysta Rickert: oczywiste to tyle co zgodne z transcendentalną normą
(transcendentalna czyli leżąca poza nami, oczywistość jako powinność, obowiązek; czy z bytu wynika etyka: powinność)
6. Pragmatyczna koncepcja prawdy (James):
Prawdziwe twierdzenie to twierdzenie pożyteczne
(pożyteczność twierdzenia potwierdzonego działaniem; miarą wartości przekonań jest działanie)
7. Pozytywistyczna i empiryczna teoria prawdy:
Prawdziwe to jest to, co jest oparte na faktach (zgodne z doświadczeniem)
(trudność dobrego określenia faktu i precyzyjnej definicji doświadczenia)
Inne definicje:
- Platon: Prawda to korespondencja z rzeczywistością samą w sobie
- stoicy: Źródłem bezpośredniości i niezawodności rozpoznania prawdy są zmysły (ale potrzebna krytyka spostrzeżeń)
- Tertulian: Inny charakter: prawda jest nie-rozumowa; prawda nie tylko jest niemożliwa (objawienie), ale i bezużyteczna (całą prawdę daje Pismo św.) i szkodliwa (zguba moralna)
- św. Augustyn: Iluminizm: umysł dochodzi do prawd wprost, bez rozumowania
- Awerroes: Nauka o podwójnej prawdzie: religia głosi to samo, co filozofia
- Galileusz: Prawda twierdzenia naukowego ma odpowiadać zjawiskom (odrzucenie spekulatywności w nauce)
- Nietzsche: tzw. „Prawda” to wola panowania nad różnorodnością wrażeń
- mechanizm samozaprzeczających się prawd (i tak i nie)
- krytyka pozornych i złudnych prawd: nie można lepiej pomóc sprawie, niż prześladując ją i szczując wszystkimi psami (filozoficzny czyściec dla życia, moralności, religii, Boga, wolności...)
- S. Kierkegaard: Im głębsze życie osobiste, tym więcej w nim prawdy (wyższość prawdy egzystencjalnej nad prawdą naukową). Prawda to nieadekwatność tego, co wewnętrzne i tego, co zewnętrzne.
- Alfred Tarski: Prawda to pewna cecha zdań, wyrażalna jednak w języku zewnętrznym (czyli w metajęzyku) wobec języka, w jakim wypowiadane są owe zdania (dotyczy jedynie języków formalnych)
- E. Husserl: przejął od swojego nauczyciela (Brentany) ewidencjonalistyczną koncepcję prawdy. Według niego oczywistość właściwie rozumiana jest przeżyciem prawdy.
- K. Popper: Prawda ma tylko wtedy sens, jeśli jest obalalna (dotyczy zmiennych prawd nauki - falsyfikacjonizm)
Pytania:
Jaka jest prawda o prawdach?
Czy nieklasyczne definicje prawdy prowadzą do idealizmu?
Czy prawda wyrażalna jest tylko poprzez język? Jeśli tak, to czy język może stanowić zwierciadlany obraz rzeczywistości? Czy prawda jest relatywizowana funkcją języka (od koncepcji języka jako obrazu do koncepcji języka jako zestawu narzędzi służących ekspresji, komunikacji i wzajemnemu oddziaływaniu – instrumentalistyczna koncepcja języka – prawda ma znaczenie jedynie perswazyjne)?
Czy relatywne są jedynie środki językowe służące do stwierdzenia prawdy, ale nie sama prawdziwość?
Czy to, że prawda jest względna jako wartość, znaczy że względna jest prawdziwość?