dzieje filozofii w Częstochowie
Filozofia w Częstochowie
W tradycji kulturowej Polski Częstochowa funkcjonuje przede wszystkim jako ośrodek kultu religijnego (traktowany jako najważniejsze miejsce katolickiego kultu w Polsce). Przejawem poważniejszego, kulturowego zainteresowania problematyką filozoficzno-religijną jest to, że w Częstochowie funkcjonuje filia Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (kierunek studiów: teologia) i Wyższe Seminarium Duchowne. Wielu studentów podejmuje studia łącząc kierunek teologia z kierunkiem filozofia. Liczne interdyscyplinarne konferencje, sympozja i inne różnego rodzaju kontakty stwarzają niepowtarzalny klimat naukowy i duchowy miasta. Tradycja akademicka w Częstochowie jest stosunkowo młoda. Jednak już na początku XX w. działał w Częstochowie Władysław Biegański, nauczyciel logiki w ówczesnych, częstochowskich szkołach średnich, „autor najobszerniejszych w tym okresie podręczników logiki, teorii poznania i etyki”, określany niekiedy mianem „filozofa bez katedry”. W okresie jesień 1944 - wiosna 1945 (po wysiedleniu z Warszawy) prowadził wykłady w Częstochowie, w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej (Kursy Akademickie) prof. Wiktor Wąsik. Dopiero po II wojnie światowej powstała w Częstochowie uczelnia humanistyczna. Zajęcia z przedmiotów filozoficznych prowadzone były przez wiele uznanych autorytetów filozoficznych właściwie od początków powstania uczelni w różnych etapach jej przekształceń: najpierw Kolegium Nauczycielskie (1971), później Wyższa Szkoła Pedagogiczna (1974), obecnie Akademia im. Jana Długosza (2004). Częstochowianka, wybitna poetka polska, Halina Poświatowska podjęła studia filozoficzne (i pracowała) na Uniwersytecie Jagiellońskim (początek lat 60-tych XX w.). W okresie komunistycznym była zatrudniona w uczelni (1978-81) prof. Barbara Stanosz (filozofia nauki, filozofia analityczna, logika – odsunięta przez władze komunistyczne, za zbyt bliskie związki z KOR-em, od dydaktyki w Warszawie). Ważna jest również historia instytucjonalna. Do 1985 r. Zakład Filozofii umieszczony był w Międzyuczelnianym Instytucie Nauk Ekonomicznych i Społecznych Politechniki Częstochowskiej (kierownik Zakładu – prof. Wiesław Sztumski). Pracownicy Zakładu prowadzili wówczas zajęcia zarówno na Politechnice Częstochowskiej, jak i w ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej. W WSP, zarówno instytucjonalnie, jak i przedmiotowo wyraźne były próby uzyskania własnej tożsamości: istniał zarówno Zakład Filozofii i Socjologii (do 1985 r.), jak i Zakład Filozofii i Religioznawstwa (1985 - 1990; stopień doktora habilitowanego uzyskali ówcześni religioznawcy, obecnie: prof. Piotr Stawiński i prof. Janusz Fałowski, a także prof. Urszula Cierniak). W uczelni funkcjonowało Podyplomowe Studium Filozoficzno-Religioznawcze i Studenckie Koło Filozoficzno-Religioznawcze. W okresie 1990 – 2002 Zakład Filozofii wchodził w skład Instytutu Filozoficzno-Historycznego (Wydział Filologiczno-Historyczny). Z samodzielnych pracowników nauki najdłużej z Uczelnią (1976-2003) związany był prof. Stefan Folaron, długoletni kierownik Zakładu Filozofii. Wszystkie stopnie kariery (od magistra do doktora habilitowanego) w Uczelni przeszła prof. Elżbieta Jung (1985-93). Po upadku systemu komunistycznego środowisko filozoficzne zasilili nauczyciele wiązani z KUL-em: prof. Jerzy Gałkowski (1990-93), prof. Maria Braun-Gałkowska (1990-94), ks. prof. Józef Życiński (1990-91), prof. Wojciech Żełaniec (1990-92). Wyraźne było oddziaływanie nauczycieli akademickich ze środowiska katowickiego: prof. Andrzej Kiepas (1993-94), prof. Krzysztof Wieczorek (2001-02) oraz krakowskiego: prof. Jan Hertrich-Woleński (1996-2001) i prof. Jan Hartman (1997). W okresie 2003-05 pracownikiem Zakładu Filozofii był prof. Henryk Piluś (Warszawa). Wielu pracujących w uczelni uzyskało stopień doktora habilitowanego w zakresie filozofii: prof. Stefan Folaron (1990), prof. Andrzej Zalewski (1994), prof. Władysław Pabiasz (1997), prof. Elżbieta Jung (2002), prof. Ryszard Mirek (2003), prof. Joanna Grygiel (2004), prof. Hubert Mikołajczyk (2006), prof. Ireneusz Świtała (2008), prof. Andrzej Tarnopolski (2013), prof. Maciej Woźniczka (2014), prof. Dorota Probucka (2014), prof. Adam Olech (2016). Podstawowa działalność naukowa skupiona jest wokół Zakładu Filozofii, umieszczonego obecnie w strukturze Instytutu Filozofii, Socjologii i Psychologii AJD. Tytuł naukowy profesora posiada Andrzej Zalewski (2004). W roku 2006 uczelnia uzyskała zgodę MEN-u na prowadzenie studiów wyższych z filozofii na poziomie licencjatu i rozpoczęła nabór na kierunek filozofia (studia stacjonarne i niestacjonarne) na rok akademicki 2007/08. Zgodę na prowdzenie studiów magisterskich z filozofii Wydział Nauk Społecznych uzyskał w lipcu 2013 r. W Częstochowie funkcjonuje Oddział Częstochowski Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. W marcu 2016 r. powołany został w AJD na Wydziale Filologiczno-Historycznym Instytut Filozofii.