największe złudzenia
Złudzenie w filozofii (filozofia jako demistyfikacja - odbieranie złudzeń)
1. „Klasyczne teorie złudzeń”: złudzenia poznawcze:
1.a. Franciszek Bacon - Człowiek, który powinien badać przyrodę bez zaszłości, podlega pewnym złudzeniom umysłu, co utrudnia dotarcie do rzeczywistości. Bacon wyróżnił 4 rodzaje złudzeń (idola):
- idole plemienne związane są z samą naturą ludzką i utrzymują się na mocy wrodzonych dyspozycji umysłu podlega im zarówno rozum jak i zmysły. Umysł jest z natury konserwatywny i lęka się nowości. Dążąc do prostoty upraszcza i ujednostajnia to, co z natury skomplikowane i niejednorodne bezkrytycznie ufa danym naoczności, a tymczasem zmysły niejednokrotnie nas zawodzą;
- złudzenia umysłu wywodzi się z indywidualnej konstytucji jednostkowego umysłu. Osobowość ludzi kształtuje się pod wpływem odmiennych środowisk, różnych sposobów wychowania, zasięgu lektur, uznawanych wartości i przesądów. Każdy człowiek spoglądając na świat widzi go inaczej;
- idole rynku wynikają z posługiwania się mową. Nieprecyzyjne posługiwanie się mową, operowanie nazwami pustyni, niejasność i nieokreśloność pojęć krępują rozum i utrudniają działalność poznawczą;
- idole teatru łączy się z wiarą w tradycyjne autorytety. Zaufawszy im ludzie stracili krytycyzm i przestali dowierzać własnym wysiłkom.
Złudzenia są wynikiem ułomności naszego umysłu i właściwa metoda może te błędy wyeliminować.
1.b. Max Scheler - "idole klasowe": społeczne źródła złudzeń poznawczych:
- idole klas niższych: mechanicyzm, materializm i pragmatyzm;
- idole klas wyższych: teleologizm, idealizm i intelektualizm.
2. Przewroty w nauce jako odbieranie złudzeń („mistrzowie podejrzeń”): Kopernik, Darwin, Einstein, Freud, Marks, Wittgenstein, Rorty i postmoderniści
3. Postmodernizm jako planowe osłabianie ładu (neopragmatyzm, dekonstrukcjonizm, poststrukturalizm, antyfundamentalizm, detranscendentalizacja...)
- Richard Rorty: „Wiedza filozoficzna jest tworem społecznym lub kulturowym i dana kultura odpowiada za jej treść. Jeśli filozofia w ogóle coś odzwierciedla, to nie rzeczywistość, lecz nasze cele i kulturowe sposoby konceptualizowania świata. Rorty sprzeciwiał się filozofii pojmowanej jako podstawa całej kultury, królowa nauk.”[1]. Wspólnoty wyobrażeniowe.
- Jacques Derrida w swoim dekonstrukcjonizmie proponował rezygnację z tradycji traktowanej jako „metafizyka obecności” („śmierć podmiotu”, koniec filozofii – jako skutek doświadczenia bezradności: wojen, kruchość człowieka w kulturze masowej, brak samowiedzy).
- Jean-Francois Lyotard sugerował potrzebę rozstania z wielkimi metanarracjami (rozpad „wielkich opowieści”). Postawa irrracjonalizmu, relatywizmu, subiektywizmu, spontaniczności, niekonsekwencji – generalnie: subiektywnej interpretacji i przeżywania zamiast systematyzowania i teoretyzowania.[2]
- Za potrzebą rewizji tradycyjnych reguł badawczych opowiadał się Michael Foucault (błędne są ich założenia: proces badawczy wciska badanie „faktów” w z góry przyjęte przez badacza ustalenia; proces badawczy to rekonstrukcja kategorii badacza a nie rzeczywistości!).
4. Największe spekulacje filozoficzne (maksimum złudzeń)
- idealizm Platona: odarcie człowieka ze wszystkiego, co pochodzi z jego wnętrza (Whitehead: cała filozofia Zachodu to seria przypisów do Platona)
- teoria form (istot) Arystotelesa (buddyzm: teoria istot rzeczy to projekcja)
- koncepcja Boga średniowiecza (Nietzsche: Bóg umarł – sami go zabiliśmy: chrześcijaństwo to „spisek słabszych przeciw silnym")
- koncepcja harmonii przedustanowionej Leibniza (jedynie spekulacja zabezpiecza spójność oglądu rzeczywistości)
- Marks: religia to opium dla ludu
- Feuerbach: tajemnicą teologii jest antropologia: miłość do abstrakcyjnego Boga należy zastąpić miłością do człowieka
- Freud: religia to „nerwica ludzkości” – religijność to dziecięca potrzeba posiadania silnego ojca – w okrutnym świecie człowiek próbuje zanegować swoją beznadziejność przez regresję - cofanie się do wspomnienia o silnym opiekunie. Tak „powstaje" Bóg
- Kuhn: nauka rozwija się paradygmatycznie (metafora „domu z cegieł jest złudzeniem”)
- Wittgenstein: koncepcja gier językowych
- neopragmatyzm (Rorty): platonizm i metafizyka to złudzenie (złudzenie fundamentalistyczne), modele wiedzy są kulturowo relatywizowane
5. Pytania pozostają:
Dlaczego nauka nie może być pojmowana jako dążenie do wiernego odzwierciedlenia świata takim, jaki jest on sam w sobie? (Thomas Kuhn)
Słowa to reprezentacja czy jedynie węzły w sieci przyczynowości (Rorty – oczyścić myślenie z kartezjanizmu!)?
Czy pasuje do Ciebie określenie: „pokolenie śmierci podmiotu” (Derrida)?
Czy przypadkiem nie jest tak, że to właśnie filozofia jest największym złudzeniem?
Demaskatorskie – demistyfikujące - demitologizujące znaczenie filozofii
Złudzenia klasyczne a postmodernistyczna dekonstrukcja
...